Przeszłość administracyjno - historyczna

Terytorium obecnej gminy Pruszcz, poza jednym sołectwem (Mirowice), wchodziło w przeszłości w skład historycznej kasztelani (do 1309), a potem komturstwa (1309 - 1466) i powiatu świeckiego (1466 - 1772), stanowiącego część staropolskiego województwa pomorskiego.

Szlachta powiatu świeckiego odznaczała się w XVI-XVIII wieku znacznym poczuciem odrębności lokalnej, odbywała własne sejmiki powiatowe w Świeciu, na których wybierała posłów na sejmy I Rzeczypospolitej. W powiecie działał odrębny sąd ziemski dla szlachty.

Obszar obecnie istniejącej gminy Pruszcz pokrywał się prawie idealnie z zasięgiem dawnej parafii niewieścińskiej, a wiec również w przeszłości łączyły mieszkańców tego terenu bliskie więzi sąsiedzkie.

Większość miejscowości leżących na terenie gminy stanowiło własność szlachecką: Bagniewo (z Bagniewkiem), Cieleszyn, Gołuszyce, Luszkówko z Luszkowem, Łaszewo, Łowin, Małociechowo, Mirowice z Nieciszewem, Niewieścin z Zębowem i Zbrachlinem, Parlin, Pruszcz, Topolno z Rudkami i Konstantowem, Wałdowo i Zawada. Grabowo i Grabówko należało przed 1772 r. do benedyktynek chełmińskich.

Wiele znanych rodzin szlacheckich pochodzi ze wsi położonych na terenie gminy. Kilka rodów tu osiedlonych nie występowało wręcz poza terytorium gminy i tutaj miało swoje pierwotne siedziby. Ród Tresków był najliczniejszą, niespotykaną właściwie poza powiatem świeckim rodziną zamieszkującą tą okolicę. Mieszkał on w Zębowie (część dzisiejszego Niewieścina), Luszkowie i Cieleszynie. Do rodu należeli: Zębowscy, którzy posiadali m.in. w XVI w. Bukowiec, a potem Gawroniec., Luszkowscy aż do II połowy XVII w. mieli swoje gniazdowe Luszkówko oraz Cielescy - najznamienitsza rodzina tego herbu, posiadająca w swej rodzinie kilku bardzo aktywnych działaczy sejmikowych. Najbogatszą rodziną w okolicy byli w XV - XVIII w. Niewieścińscy h. Przegonia. W 1526 r. właścicielem Zbrachlina, Bagniewa i części Pruszcza był Stanisław Zbrachliński, zapewne przodek późniejszej rodziny Lisowskich. W latach 30 - tych Bagniewo przeszło w ręce innej rodziny szlacheckiej pieczętującej się herbem Bawół (Bawola Głowa), która przyjęła nazwisko Bagniewski.Bogatą historią rodzinną mogli poszczycić się także właściciele Wałdowa pieczętujący się zapewne Toporem lub Grotem. Fryderyk Wałdowski posiadał w 1526 roku Wałdowo i część Pruszcza oraz Zbrachlina.

Niewątpliwie najważniejszą siedzibą rodową na tym terenie w czasach nowożytnych było Topolno. Należało ono najpierw do magnackich rodzin Wulkowskich herbu Chomąto, a następnie do Konarskich herbu Ossoria vel Kolczyk. (od końca XVI do początku XVIII wieku). Ci ostatni próbowali nadać Topolnu prawa miejskie, ale ostatecznie - na skutek oporu pobliskiego Świecia - pomysł ten nie został zrealizowany. Sprowadzili za to do Topolna Paulinów, którym ufundowali tu istniejący do dziś klasztor i kościół. W drugiej połowie XVIII w. Topolno należało do innej magnackiej rodziny Potockich herbu Pilawa, ale z ich uboższej, wielkopolskiej linii. Właścicielami Topolna byli m.in. Samuel Konarski - chorąży pomorski (1570-1608), jego syn Samuel chorąży pomorski po ojcu (1608 - 1618) kasztelan gdański (1618 - 1626), wojewoda pomorski (1626 - 1629) i malborski ( 1629 - 1641) i syn tego ostatniego Andrzej miecznik ziem pruskich (1676 - 1677) i podkomorzy pomorski (1677 - 1687).

Znaną siedzibą szlachecką w okolicy był też Parlin, który od początku XVI aż do końca XVIII w. należał do rodziny Pawłowskich herbu Haugwicz. Z rodziny tej wywodziło się kilku niezwykle aktywnych działaczy sejmikowych i kilkunastu urzędników ziemskich.

Na podstawie opracowania pt. "Herb, Flaga, Pieczęć Gminy Pruszcz" dr. hab. Krzysztofa Mikulskiego Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu